Geceleri ışığıyla dünyayı aydınlatan yıldızlar en eski çağlardan itibaren ilahi bir varlık, dünyayı ve insanları doğrudan etkileyen bir güç, koruyucu özelliklere sahip bir yol gösterici olarak düşünülmüş, bu nedenle birçok kültürde, inanç sistemlerinde ve sanat eserlerinde yaygın olarak yer almıştır.
***
Elbette ki yıldız motiflerinin taşıdığı sembolik anlamların yanı sıra köşe yahut kol sayısına göre ifade ettiği anlamlar da değişmektedir. Beş, altı, yedi, sekiz ve on iki köşeli yıldızların her biri farklı güç ve simgesel anlam içermektedir. Bu yıldız motifleri içerisinde özellikle biri var ki, adeta Selçukluların kimlikleşmiş bir sembolü olarak karşımıza çıkar.
Dilerseniz bu yazımızda gelen ziyaretçileri kendisine hayran bırakan Selçuklu eserleri üzerinde sıklıkla gördüğümüz cennet damgası da denilen sekiz kollu yıldızı Türk Kültür Dünyası penceresinden inceleyelim.
***
Karahanlılar döneminde başlayıp Selçuklularda devam eden süreçte günümüze kadar ulaşmış bu motif mutluluk ve bereketi simgelemektedir. Ayrıca “sekiz sayısı” azim, cesaret, kendine güven ve başarıyı ifade eder. Zaman içerisinde bu yıldızın sekiz farklı köşesinin İslâm’ın temel prensiplerinden bir erdemi simgelediği kabul edilmiştir. Birçok kaynakta bu erdemler; “merhamet, şefkat, sabretmek, doğruluk, sır tutmak, sadakat, cömertlik, şükretmek” şeklindedir. Okuduğum pek çok kaynakta sekiz sayısının sonsuzluğu simgelediğini, sonsuz mutluluk, bereket ve aşkı temsil ettiğini söyleyebilirim.
***
Buna ilaveten özgüven ve kararlılık anlamında da kullanılmıştır. Türk mitolojisine göre yaratılan ilk ağacın dokuz kollu olduğu, kollardan birinin Tanrı’nın kapısının önüne, diğerleri ise sekiz köşeli olduğuna inanılan dünyanın sekiz köşesine uzanmaktadır. Eski Türklerin dünya-evren anlayışına göre dünya, dört köşe şeklinde tasavvur edilmekte ve dört ana yöne ayrı bir önem verilmektedir. Bu durum dört ana yöne, dört ara yönün katılması ile sekiz rakamına ulaşıldığı şeklinde yorumlanabilir.
***
Görüldüğü üzere başlangıçta Türklerin eski dini olan Kök Tengri (Gök Tanrı) inancına göre sekiz “8”, gök katları (Tanrı katının), dünyanın şekli, kutsal bir ağacın dal veya gölgesi şeklinde temsil edilmiştir. Buradan hareketle sekiz sayısının gökyüzü ve kutsal olan Tanrı ile beraber anıldığını anlıyoruz.
***
Yakut Türklerinin yarı mit yarı destanı olan Er Sogotoht’ta dünyayı (yeryüzünü) biçim olarak algılayışı da sekiz köşelidir. Bununla birlikte sekiz sayısına yüklenen anlamlar arasında en çok öne çıkan Cennet temsilidir. İslamiyet’te yedi cehenneme karşılık sekiz cennet kapısı vardır. Bu Tanrı’nın merhametinin azabından büyük olduğunu ifade eder.
***
Dini, sivil ve eğitim yapıları gibi pek çok yapı türünde uygulanmış olan damgaların, özellikle yapılar üzerindeki konumları dikkate değerdir. Genellikle Cennet damgaları, yapıların cephelerinde ve cami minarelerinde, yüksek noktalarda; saraylarda, taht eyvanı gibi önemli alanlarda ve en çok karşımıza çıktığı üzere, Anadolu Selçuklu yapılarının taç kapı süslemelerinde görülmektedir.
Kanımca sultanın gücünü evrene ve dünyaya hâkimiyetini simgeliyor olmalıdır.
