Türk-İslam sanatında oldukça önemli bir yeri olan ‘Kandil motifi’ ile bu hafta da sizlerleyim. Bilindiği gibi eski çağlardan bu yana insanların inançları ile özdeşleşen kandiller, genellikle tanrı ve iyilik sembolü olarak gösterilmiştir. Bu sebeple karanlıkla fiziki ve manevi mücadele aracı olmuşlardır.
Kandillerle, günlük yaşam içerisinde aydınlatma aracı olarak kullanımlarının yanı sıra, süsleme unsuru olarak mezar taşlarında sıkça karşılaşılmaktadır. Mezar taşları üzerine işlenmiş olan kandiller genellikle kişinin öbür dünyada aydınlığa ulaşması amacı taşımaktadır. Bu tarz uygulamalar ışığın kuvvetli sembolik anlamını ve kandilin önemini artırmıştır.
İslam inancında Allah’ın Nurunu simgelediği ve sonsuz yolculuğun başlangıcı olan karanlık mezarları aydınlatan, ışık kaynağı olan kandiller, şahideler üzerinde de genellikle benzer formda işlenmişlerdir. Mezar taşı üzerine kandil işlenen kişinin, Allah’ın yolundan gidip, onun nuruyla aydınlığa ve ona yaklaşmaya çalıştığı araştırmacılar tarafından ifade edilmektedir.
İslam dininin etkisiyle mezar taşları üzerinde kullanılan süsleme öğelerinin sınırlı olduğunu biliriz. Her hafta birisini anlatmaya çalıştığımız bitkisel ve geometrik süslemeler, bazı kozmolojik motifler ve eski Türk inançlarından kaynaklı mitolojik süsleme öğeleri bunlardan bazılarıdır. Anadolu mezar taşlarına bakıldığında, kandil motifinin neredeyse her bölgede kullanıldığı görülür.
Bunun sebebi, kandilin Kuran-ı Kerim’de yer alması ve taşıdığı anlamdan dolayı sahip olduğu uhrevi değerdir. Ölen kişinin mezarı başında ateş veya kandil yakılması ve bunun sonucunda kandilin bir süsleme öğesine dönüşmesinin bu uhrevi anlamdan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Kandil motifi mezar taşlarında bazen bütün yüzeyi kaplayan bir ana motif durumunda bazen de etek ya da alınlık kısmında bir pano ya da niş içinde tekli ya da friz şeklinde daha küçük ölçülerde olmak üzere ikinci planda yer almaktadır. Anadolu Türk sanatında hem Selçuklu hem de Osmanlı Döneminde değişik yörelerde yaygın olarak kandil motifinin kullanıldığı görülmektedir.
Tüm bu özellikler ışığında kandilin bir motif olarak mezar taşlarında sıkça kullanılmasının en önemli nedeninin anlam itibariyle Allah’ın nuru ile özdeşleştirilmesi kabul edilebilir. Bu özdeşleştirme ile kandilin ölen kişinin mezarını ve ruhunu aydınlattığı anlayışının hâkim olduğu sonucuna varılabilir.